Page 47 - บทเรียนจากทั่วโลก เมื่อชีวิตบั้นปลายและการตายดี"มีราคาที่ต้องจ่าย"

เ ล่ า ใ ห้ ลึ ก เรื�อง นายแพทย์วิชัย โชควิวัฒน

ก
กาฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕ าฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕ กาฬโรคสมัยพระเจ้าอู่ทอง” ไว้ด้วย โดยได้ประมวลความเห็น เช่นนั้นก็น่าจะม่กาฬโรคระบาดภายหลังการตั้งกรุงศร่อยุธยา
ในหนังสือดังกล่าวได้ต่พิมพ์ภาคผนวก “สมมุติฐานเรื�อง
ด้วย เพราะกาฬโรคยังคงระบาดในหลายมณฑลของจ่นจนถ้ง
(ตอนจบ)ตอนจบ) เรื�อง “โรคห่า” ท่� “หลักฐาน” ต่างๆ เช่น พงศาวดารเหนือ ราว พ.ศ. ๑๙๐๕ เป็นอย่างน้อย ดังนั้นเมื�อกรุงศร่อยุธยาม่
(
สภาพเป็นเมืองท่�ม่ผู้คนหนาแน่นข้้น และม่การติดต่อค้าขาย
จดหมายเหตุวันวลิต และพระราชพงศาวดารฉบับต่างๆ กล่าวว่า
เป็นสาเหตุท่�พระเจ้าอู่ทอง “อพยพย้ายเมืองมาตั้งกรุงศร่อยุธยา” กับจ่น จ้งม่โอกาสสูงท่�จะเกิดกาฬโรคระบาด แต่กลับไม่ปรากฏ
“โรคห่า” ดังกล่าว เดิมเชื�อกันว่า คือ อหิวาตกโรค แต่ หลักฐานการระบาดภายหลังการก่อตั้งกรุงศร่อยุธยาเลย
ข ข ้อ ต่อมา ไมเคิล ไรท์ ชาวอังกฤษซ้�งสนใจเรื�องไทยมายาวนานได้ นอกจากน่้ หากโรคระบาดท่�เกิดข้้นเมื�อครั้งสถาปนา
้อมูลเรื�องกาฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕ น่้ เนื้อหาหลักมูลเรื�องกาฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕ น่้ เนื้อหาหลัก
น
นำามาจากหนังสือ “กาฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕” ท่�สำานักำามาจากหนังสือ “กาฬโรคสมัยรัชกาลท่� ๕” ท่�สำานัก เสนอว่า โรคห่าท่�เป็นเหตุให้พระเจ้าอู่ทองอพยพย้ายเมืองมา กรุงศร่อยุธยาเป็นกาฬโรคท่�ระบาดมาจากจ่นจริง ก็ควร
วรรณกรรมและประ ตั้งกรุงศร่อยุธยาเมื�อ พ.ศ. ๑๘๙๓ นั้น น่าจะเป็นกาฬโรค ปรากฏหลักฐานการระบาดในเมืองท่าอื�นๆ ท่�ม่การติดต่อ
วรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร เร่ยบเร่ยงข้้นวัติศาสตร์ กรมศิลปากร เร่ยบเร่ยงข้้น
และ
และพิมพ์เผยแพร่ เมื�อ พ.ศ. ๒๕๖๒พิมพ์เผยแพร่ เมื�อ พ.ศ. ๒๕๖๒ มากกว่า เพราะช่วงนั้นม่การระบาดใหญ่ของกาฬโรคทั้งในยุโรป ค้าขายกับจ่นด้วย เช่น นครศร่ธรรมราช ปัตตาน่ ชวา ฯลฯ
เอเช่ย และแอฟริกา ซ้�งม่หลักฐานการระบาดในช่วง พ.ศ. แต่ไม่พบหลักฐานทางประวัติศาสตร์ท่�แสดงว่า บริเวณ
๑๘๘๙ - ๑๘๙๔ ทำาให้ผู้คนล้มตายไปมากมาย ส่วนการระบาด ดังกล่าวม่โรคระบาดอย่างร้ายแรงในช่วงเวลานั้น อ่กทั้ง
ในไทยน่าจะแพร่ระบาดจากจ่นผ่านการติดต่อค้าขายทาง งานวิชาการด้านประวัติศาสตร์การแพทย์และโรคภัยไข้
เรือสำาเภา โดยม่หนูเป็นพาหะนำาโรค เจ็บในภูมิภาคเอเช่ยตะวันออกเฉ่ยงใต้ก็ไม่ปรากฏข้อมูล
อย่างไรก็ด่ ยังม่ข้อชวน “สงสัย” หรือ “ข้อโต้แย้ง” อยู่บาง เรื�องการระบาดของกาฬโรคในช่วงเวลาดังกล่าว ซ้�งตรงกัน
ประการต่อ “ข้อสรุป” ท่�ว่า ทำาให้หนังสือเล่มน่้ ถือว่า ข้อสรุปว่า ข้ามกับโรคอื�นๆ เช่น ไข้ทรพิษ ท่�ม่ข้อมูลการระบาดมากมาย
โรคห่าคือ กาฬโรค ยังเป็นเพ่ยง “สมมุติฐาน” โดยม่เหตุผลดังน่้ โดยเฉพาะในชวา ส่วนกาฬโรคนั้นปรากฏการระบาดใน
ประการแรก กาฬโรคเป็นโรคระบาดท่�ร้ายแรงและรวดเร็ว สมัยหลังๆ ซ้�งตรงกับสมัยรัชกาลท่� ๕ และสอดคล้องกับ
ทั้งยังม่หนูเป็นพาหะเพาะโรคซุกซ่อนอยู่ในธรรมชาติ และสะสม การระบาดวงกว้างครั้งท่� ๓ ในพุทธศตวรรษท่� ๒๕
เชื้อไว้ในสิ�งแวดล้อม เมื�อเกิดการระบาดในพื้นท่�ใดแล้วจ้งม่ ป ระการสุดท้าย งานวิชาการหลายเรื�องได้ตั้งคำาถาม
โอกาสสูงท่�จะเกิดการระบาดซำ้าอ่ก เช่น การระบาดของกาฬโรค เก่�ยวกับการเกิดกาฬโรคระบาดครั้งใหญ่ ทั้งในยุโรป อินเด่ย
ท่�ยุโรปเมื�อ พ.ศ. ๑๘๘๙ - ๑๘๙๔ นั้น ภายหลังการระบาดสงบ และจ่น เช่น บทความเรื�อง “The Black Death : End of a
ลงแล้ว ก็เกิดการระบาดซำ้าอ่กหลายครั้งในประเทศต่างๆ เป็น Paradigm” (๒๐๐๒) ของ Samuel K. Cohn, Jr. ซ้�งเสนอว่า
เวลาหลายร้อยปี แล้วจ้งค่อยๆ ลดลงในพุทธศตวรรษท่� ๒๓ โรคระบาดครั้งใหญ่ท่�เกิดข้้นในยุโรปยุคกลางหรือท่�เร่ยกว่า
ตรงกันข้ามกับกรณ่ของไทย ซ้�งหากเกิดข้้นจริงในช่วงเวลา Black Death นั้น อาจไม่ใช่กาฬโรคอย่างท่�เข้าใจกัน
เด่ยวกัน กลับไม่พบการระบาดอ่กเลย กล่าวคือภายหลังการ เนื�องจากม่ลักษณะหลายประการท่�แตกต่างจากการระบาด
สถาปนากรุงศร่อยุธยาเมื�อ พ.ศ. ๑๘๙๓ หลักฐานประวัติศาสตร์ ของกาฬโรคท่�ทราบจากการศ้กษาทางการแพทย์ใน
ของไทยไม่ปรากฏชื�อกาฬโรค หรือเหตุการณ์ท่�อาจเป็นการ ปัจจุบัน ทั้งอาการของโรค การลุกลามของโรค ตลอดจน
ระบาดของกาฬโรคเลย เป็นเวลา ๕๐๐ ปีเศษ จนกระทั�งเกิด ผลกระทบทางสังคมท่�เกิดข้้น ในขณะเด่ยวกัน บทความ
การระบาดของกาฬโรคในสมัยรัชกาลท่� ๕ ทั้งยังแตกต่างจาก เรื�อง “Was the Black Death in India and China?”
โรคระบาดอื�นๆ เช่น อหิวาตกโรคและไข้ทรพิษ ซ้�งปรากฏชื�อ (๒๐๑๑) ของ George D. Sussman ก็ตั้งข้อสงสัยเรื�องโรค
ในหลักฐานประวัติศาสตร์สมัยอยุธยาหลายครั้ง โดยเฉพาะ ระบาดท่�เกิดข้้นในอินเด่ยและจ่นในช่วงเวลาเด่ยวกัน
ไข้ทรพิษ ซ้�งเป็นโรคระบาดท่�สำาคัญมากในสมัยอยุธยาตราบ Sussman ใช้เอกสารชั้นต้นของอินเด่ยและจ่นนำาเสนอว่า
จนถ้งต้นรัตนโกสินทร์ โรคระบาดท่�เกิดข้้นในอินเด่ยและจ่นสมัยนั้นอาจไม่ใช่
ประการท่�สอง แม้กาฬโรคจะระบาดไปทั�วยุโรปเมื�อ พ.ศ. กาฬโรค ด้วยเหตุผลหลายประการ เช่น การไม่ปรากฏ
๑๘๘๙ - ๑๘๙๔ แต่ก็ม่บางเมืองหรือบางประเทศในยุโรปท่� คำาอธิบายอาการของโรคระบาดในเอกสาร
ไม่ม่การระบาด หรือม่การระบาดค่อนข้างน้อย แม้จะอยู่ใกล้ เอกสารดังกล่าวได้พิจารณาโรคอื�นๆ ท่�อาจเป็น
กับบริเวณท่�ม่การระบาดรุนแรง เช่น เมืองมิลานในอิตาล่ และ “โรคห่า” อ่ก ๓ โรค ได้แก่ อหิวาตกโรค, ไข้ทรพิษ,
ราชอาณาจักรโปแลนด์ เป็นต้น นอกจากน่้ กาฬโรคยังระบาด ไข้จับสั�น ผู้สนใจควรหาหนังสือดังกล่าวมาอ่านต่อไป
ไปเกือบทั�วประเทศจ่น แต่ไม่พบหลักฐานว่าม่การระบาดอย่าง หนังสือดังกล่าว นอกจากม่การอภิปรายประเด็นทาง
ร้ายแรงในญ่�ปุ่น ทั้งท่�อยู่ใกล้และม่การติดต่อค้าขายกับจ่น ประวัติศาสตร์แล้ว เนื�อหาสาระหลักคือม่เอกสาร
โดยตลอด หากสันนิษฐานว่ากาฬโรคระบาดมาจากจ่น จนเป็น ประวัติศาสตร์ทางการสาธารณสุขเก่�ยวกับการควบคุม
สาเหตุของการอพยพมาตั้งกรุงศร่อยุธยา ใน พ.ศ. ๑๘๙๓ ถ้า กาฬโรคในสมัยนั�นให้ศ่กษาอย่างด่ยิ�ง

ติดตามตอนท่� ๑, ๒ และ ๓
44 ฉบับ ๑๓๘ : มีนาคม ๒๕๖๕ ัน าคม ๒๕๖ ได้ในนิตยสารสานพลัง ฉบับ ๑๓๔-๑๓๕ และ ๑๓๗ ฉบับ ๑๓๘ : มีนาคม ๒๕๖๕ 45
ฉบับ ๑๓ : า น