… นภินทร

มาตรา ๔๖ – ๔๘ แห่ง พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ได้ระบุให้มีการจัดทำธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ (ธรรมนูญฯ) เพื่อใช้เป็นกรอบและแนวทางในการกำหนดนโยบาย ยุทธศาสตร์และการดำเนินงาน

ด้านสุขภาพของประเทศ เสนอคณะรัฐมนตรี (ครม.) เพื่อพิจารณาให้ความเห็นชอบ เมื่อ ครม. ให้ความเห็นชอบแล้ว ให้รายงานต่อสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาเพื่อทราบและประกาศในราชกิจจานุเบกษา รวมทั้งให้ผูกพันหน่วยงานของรัฐและหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องที่จะต้องดำเนินการต่อไปตามอำนาจหน้าที่ของตน ทั้งนี้ให้มีการทบทวนธรรมนูญฯ อย่างน้อยทุกห้าปี และอย่างน้อยต้องมีสาระสำคัญ ๑๒ เรื่อง

ปัจจุบัน ประเทศไทยได้มีการประกาศใช้ธรรมนูญฯ มาแล้วจำนวน ๓ ฉบับ โดยมีเส้นทางการพัฒนาและขับเคลื่อนธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ ทั้ง ๓ ฉบับ ดังนี้

ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๒ เน้นให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องให้มากที่สุด ด้วยการใช้ฐานความรู้จากงานวิชาการผสานกับการจัดการทางสังคมที่มีประสบการณ์มาจากการจัดทำ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ จนกระทั่งธรรมนูญฯ ประกาศในราชกิจจานุเบกษา ในวันที่ ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ ซึ่งเป็นธรรมนูญฯ ฉบับแรกของประเทศไทย โดยมีตัวอย่างรูปธรรมการนำธรรมนูญฯ พ.ศ. ๒๕๕๒ ไปใช้อ้างอิง เช่น BOI นำไปใช้อ้างอิงในเรื่องการให้การสนับสนุนการลงทุนสถานบริการสุขภาพว่าต้องไม่ขัดกับธรรมนูญฯ พ.ศ. ๒๕๕๒ สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ นำไปใช้อ้างอิงเสนอความเห็นต่อ ครม. ในประเด็นศูนย์การแพทย์นานาชาติด้านบริการรักษาพยาบาล และการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงโดยธรรมนูญฯ พื้นที่

ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ ฉบับที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙ เน้นหลักการดำเนินงาน ๔ ส่วน คือ
๑. หลักการทำงานบนฐานวิชาการและข้อมูลเชิงประจักษ์

๒. หลักการสร้างการรับรู้และเรียนรู้ของสังคม

๓. หลักการสร้างความเป็นเจ้าของ 

๔. หลักการมีส่วนร่วม และประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ ๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ตัวอย่างการนำธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙ ไปใช้ประโยชน์ เช่น สช. ร่วมกับสำนักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ (IHPP) พัฒนาชุดตัวชี้วัดระบบสุขภาพที่พึงประสงค์ตามธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙ ขึ้น เพื่อนำมาสำรวจติดตามประเมินความก้าวหน้าของระบบสุขภาพไทย และนำมาจัดทำรายงานสถานการณ์ระบบสุขภาพไทย ในระดับพื้นที่ได้มีการนำธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๒ ไปเป็นกรอบในการจัดทำธรรมนูญสุขภาพพื้นที่ที่กระจายไปทุกจังหวัดของประเทศไทย

ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๖๕ ซึ่งเป็นฉบับที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน โดยมีการดำเนินกระบวนการจัดทำธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๖๕ ด้วย “หลักการทางวิชาการ การมีส่วนร่วม และการสื่อสารสังคม” และประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๖๖ โดยธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๖๕ กำหนดเป้าหมายของระบบสุขภาพในระยะ ๕ ปี คือ “ระบบสุขภาพที่เป็นธรรม”

ทั้งยังระบุมาตรการหลักไว้ ๓ ส่วนคือ ๑. กระบวนการนโยบายสาธารณะที่ดีและมีส่วนร่วมภาคีทุกภาคส่วน ๒. การสร้างเสริมสุขภาพและการจัดการปัจจัยสังคมที่กำหนดสุขภาพ และ ๓. การจัดการระบบบริการสุขภาพ ซึ่งมีตัวอย่างการขับเคลื่อนตามธรรมนูญฯ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๖๕ เช่น การพัฒนาระบบสุขภาพในสถานศึกษาร่วมกับกระทรวงศึกษาธิการ การขับเคลื่อนสังคมและระบบสุขภาพที่เป็นธรรมร่วมกับกระทรวงมหาดไทย ใช้เป็นกรอบอ้างอิงในการพัฒนาตัวชี้วัดและจัดทำรายงานสถานการณ์ระบบสุขภาพไทย ใช้เป็นกรอบทิศทางการพัฒนาระบบสุขภาพท้องถิ่น/ชุมชน/พื้นที่ เป็นต้น

กว่า ๑๘ ปีของการประกาศใช้ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ได้มีธรรมนูญฯ ทั้ง ๓ ฉบับ เป็นกรอบทิศทางนโยบาย ยุทธศาสตร์และการดำเนินงานด้านสุขภาพของประเทศ และเป็นพันธะร่วมกันของสังคม ที่ทุกภาคส่วนสามารถนำไปใช้อ้างอิงเพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อการพัฒนาระบบสุขภาพแห่งชาติและการพัฒนาสุขภาวะของคนไทยและสังคมไทย เพื่อบรรลุเจตนารมณ์ของ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ร่วมกัน คือ ภาวะของมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม เชื่อมโยงกันเป็นองค์รวมอย่างสมดุล